Η πανδημία και οι αβεβαιότητές της στοιχειώνουν πάλι την Ευρώπη. Αυτή η θλιβερή εντύπωση του déjà-vu, πάντως, δεν πρέπει να κρύβει ένα νέο στοιχείο: Η Ευρώπη που αντιμετωπίζει σήμερα τον ιό είναι πολύ διαφορετική από την Ευρώπη πριν από έξι μήνες.
Πράγματι, στις αρχές Μαρτίου η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος της αβύσσου, όπως είχε πει η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Τα θεμέλια της Ενωσης, η ενιαία αγορά και η συνθήκη Σένγκεν, δεν είχαν μπορέσει να αντισταθούν στην εισβολή της Covid-19. Η απουσία κοινοτικών οργάνων για την υγεία επέτρεπε ένα καταστροφικό «ο καθένας για τον εαυτό του». Η οικονομική καταστροφή που προδιαγραφόταν στις πιο πληγείσες χώρες απειλούσε να παρασύρει όλο τον κόσμο.
Παραδόξως, αντί να αποτελέσει αποσταθεροποιητικό παράγοντα, η πανδημία είχε καταλυτικές συνέπειες. Το φιλόδοξο σχέδιο ανάκαμψης της ΕΕ που βασίστηκε σε μια γαλλογερμανική πρωτοβουλία αναθέρμανε και το ευρωπαϊκό σχέδιο, τροφοδοτώντας το με μια ισχυρή δόση αλληλεγγύης.
Η υγεία αποτελεί σήμερα έναν από τους τομείς όπου η συνεργασία θεωρείται υψηλής προτεραιότητας. Και η ΕΕ υιοθέτησε μια στρατηγική για τον εφοδιασμό όλων των κρατών-μελών με το εμβόλιο. Αν τα αντανακλαστικά των συνόρων δεν έχουν εξαφανιστεί, μόνο η Ουγγαρία εμφανίζεται διατεθειμένη να τα κλείσει ξανά απέναντι στην έξαρση της επιδημίας.
Αν όμως η ΕΕ είναι καλύτερα εξοπλισμένη στο εσωτερικό της για να αντιμετωπίσει μια έξαρση της Covid-19, δεν συμβαίνει το ίδιο με το εξωτερικό της, όπου η κατάσταση επιδεινώνεται.
Στον Νότο, η Λιβύη, το Σαχέλ, η Συρία, ο Λίβανος, και φυσικά η ανατολική Μεσόγειος όπου μια διεκδικητική Τουρκία ανεβάζει συνεχώς την ένταση. Στα ανατολικά και στα βόρεια, οι διαδηλώσεις στη Λευκορωσία περιπλέκουν τις σχέσεις με τη Ρωσία, σε μια στιγμή που το ουκρανικό πρόβλημα δεν έχει διευθετηθεί. Η δηλητηρίαση του Ναβάλνι υπενθύμισε με τι καθεστώς έχει να κάνει η Ευρώπη. Στα δυτικά, ο πονοκέφαλος του Brexit φτάνει την τελική του φάση.
Πιο δυτικά, ο πρόεδρος Τραμπ έχει παρεκκλίνει τόσο πολύ, που η Ευρώπη μετράει τις μέρες μέχρι τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου ελπίζοντας ότι θα υπάρξει αλλαγή. Το τοπίο δεν θα ήταν πλήρες αν δεν συμπληρωνόταν με τη σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας.
Μπορεί κανείς να κάνει όνειρα, αλλά δεν μπορεί να αλλάξει τη γεωγραφία. Και από αυτή τη γεωγραφία εξαρτάται η ασφάλεια της ΕΕ, που παραδόξως μοιάζει σχετικά με νησίδα σταθερότητας.
«Η Ευρώπη αντιμετωπίζει αυτή τη νέα δεκαετία με μεγαλύτερη πίστη στην ένωσή της και λιγότερη πίστη στους άλλους», σημειώνει ο αμερικανός αναλυτής Μαξ Μπέργκμαν στο Foreign Affairs. Το ερώτημα είναι λοιπόν αν μπορεί η ΕΕ να δείξει στο εξωτερικό την ίδια αυστηρότητα που δείχνει στο εσωτερικό.
Με άλλα λόγια, μετά τη «στιγμή Χάμιλτον» που έζησε η Ευρώπη με το σχέδιο ανάκαμψης, μπορεί τώρα να ζήσει μια «στιγμή Γουίλσον», από το όνομα του αμερικανού προέδρου που έκανε τις ΗΠΑ διεθνή παίκτη;
Το Παρίσι, ιδιαίτερα υπό την ώθηση του Εμανουέλ Μακρόν, ονειρεύεται να παίξει έναν τέτοιο ρόλο – αλλά ως τώρα ήταν μόνο. Η δοκιμασία της Covid-19 και οι ευρωπαϊκές αδυναμίες που ανέδειξε φέρνουν στην επιφάνεια την ανάγκη μιας κυρίαρχης Ευρώπης.
Αυτή είναι η λέξη-κλειδί της εποχής: «ευρωπαϊκή κυριαρχία», στο υγειονομικό, τεχνολογικό, ψηφιακό και οικονομικό πεδίο. Ακόμη και οι Γερμανοί τη χρησιμοποιούν, κι είναι ένα καλό σημάδι. Μια από τις συνέπειες της κρίσης που προκάλεσε η πανδημία είναι ότι πήρε και πάλι μπρος ο γαλλογερμανικός άξονας.
Δύο πράγματα είναι απαραίτητα τώρα για να αναλάβει η ΕΕ μια «πραγματικότητα ισχύος», όπως είπε ο γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν: Η ενότητα και τα μέσα. Το γαλλογερμανικό δίδυμο μπορεί να εξασφαλίσει το πρώτο. Οσο για τα μέσα, σε έναν κόσμο σαρκοφάγων δεν μπορείς να είσαι χορτοφάγος, είπε ο υφυπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων Κλεμάν Μπον. «Το καταλάβαμε, πρέπει να τρώμε κρέας.»
