Το πρώτο κρούσμα ευλογίας των πιθήκων σε άνθρωπο καταγράφηκε το 1970 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Έκτοτε έχουν καταγραφεί αρκετές τοπικά εντοπισμένες εξάρσεις της νόσου, χωρίς να προκαλέσουν επιδημίες.
Η πρόσφατη επανεμφάνιση των σποραδικών κρουσμάτων συνιστά μια διαφορετική κατάσταση, καθώς αφορά μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή – έχουν καταγραφεί πάνω από 3.400 ασθενείς σε περισσότερες από 50 χώρες – και πρόκειται για αλυσίδα μετάδοσης μεταξύ ανθρώπων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ευλογιά των πιθήκων δεν συνιστά κατάσταση έκτακτης ανάγκης αλλά υγειονομική απειλή με ανησυχητική εξέλιξη. Διάφορες επιστημονικές ομάδες ανά τον κόσμο επιχειρούν να προβλέψουν τι θα συμβεί στο μέλλον.
Ο Adam Kleczkowski, καθηγητής Μαθηματικών και Στατιστικής στο Πανεπιστήμιο Strathclyde του Εδιμβούργου παρουσιάζει στο The Conversation τέσσερα πιθανά σενάρια για την πορεία της ευλογιάς των πιθήκων.
Τα τέσσερα σενάρια βασίζονται στην προϋπόθεση ότι ο μέσος αριθμός ατόμων που είναι πιθανό να μολύνει ένα μολυσμένο άτομο (υποθέτοντας ότι δεν έχουν εμβολιαστεί κατά του ιού ή είχαν την νόσο στο παρελθόν) είναι 2,13. Αυτό ονομάζεται βασικός αριθμός αναπαραγωγής ή R. Η ανοσία της αγέλης – το σημείο στο οποίο αρκετοί άνθρωποι έχουν ανοσία έτσι ώστε η μετάδοση της νόσου να μην μπορεί να διατηρηθεί – είναι 53% (που αντιστοιχεί σε αυτήν την τιμή του R). Και η περίοδος επώασης, ο χρόνος από τη μόλυνση μέχρι την εμφάνιση των συμπτωμάτων, είναι μεταξύ πέντε και 21 ημερών.
Σενάριο #1: Αυτοπεριοριζόμενη έξαρση
Η φετινή έξαρση κρουσμάτων φαίνεται να έχει ξεκινήσει από ένα δίκτυο ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές κυρίως με άνδρες.
Ωστόσο, μέχρι πρότινος εικαζόταν ότι η σχετικά χαμηλή μεταδοτικότητα του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι που καθιστά απίθανη την εξάπλωση του ιού εκτός της αρχικής κοινότητας.
Σε αυτό το σενάριο, η έξαρση των κρουσμάτων τελειώνει γρήγορα μόλις ο πληθυσμός που κινδυνεύει αποκτήσει ανοσία και επιτευχθεί τοπικά η ανοσία της αγέλης. Στο παρελθόν, πολλοί άνθρωποι είχαν αναπτύξει ανοσία («διασταυρούμενη ανοσία») από τα προγράμματα μαζικού εμβολιασμού κατά της ευλογιάς στα τέλη του 20ου αιώνα. Έτσι, ο πραγματικός αριθμός αναπαραγωγής, R, μπορεί να είναι κοντά ή και χαμηλότερος από το 1 και η μετάδοση να σταματήσει σύντομα.
Οι αλλαγές στην συμπεριφορά μπορούν να μειώσουν ακόμη περισσότερο τον αριθμό R. Για παράδειγμα, ο «κυκλικός» εμβολιασμός μπορεί να δημιουργήσει μια «εστία», μειώνοντας περαιτέρω τον ευάλωτο πληθυσμό. Μια γρήγορη παρέμβαση σταμάτησε την εξάπλωση του ιού SARS το 2002-2004.
Σενάριο #2: Επιδημία
Η συνεχιζόμενη εξάπλωση της ευλογιάς των πιθήκων τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2022 υποδηλώνει ότι ο ιός κινείται πέρα από το αρχικό δίκτυο ατόμων που μόλυνε.
Το μέγεθος της επιδημίας ξεπερνά ήδη πολύ το πιο σημαντικό ξέσπασμα του 2017-19 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (760). Είναι πιθανό οι μεγάλες συγκεντρώσεις ανθρώπων σε δημόσιους χώρους, όπως τα φεστιβάλ και άλλες εκδηλώσεις, να έχουν δημιουργήσει νέες οδούς μετάδοσης.
Το σενάριο 2 υποθέτει ότι όλοι κάτω από την ηλικία των 50 ετών είναι ευάλωτοι να μολυνθούν, αντικατοπτρίζοντας το τέλος του υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά της ευλογιάς τη δεκαετία 1970-1980. Ο ιός θα συνεχίσει να εξαπλώνεται, αναζητώντας θύλακες κοινοτήτων υψηλού κινδύνου και μη ανοσίας.
Εάν ένας συνδυασμός ιχνηλάτησης επαφών και εμβολιασμού δεν σταματήσει την εξάπλωση, η ευλογιά των πιθήκων θα συνεχίσει να εξαπλώνεται. Όμως, δεδομένης της χαμηλής μεταδοτικότητας της ευλογιάς των πιθήκων, η επιδημία μπορεί να εξαφανιστεί πριν φτάσει η ανοσία της αγέλης στο 50% του πληθυσμού.
Σενάριο #3: Ενδημική νόσος
Η εκρίζωση είναι αδύνατη επειδή η ευλογιά των πιθήκων υπάρχει σε ένα ευρύ φάσμα ζώων. Η χαμηλή μεταδοτικότητα σημαίνει επίσης ότι μπορεί να επιβιώσει σε χαμηλά επίπεδα στον πληθυσμό. Επιπλέον, η μακρά περίοδος επώασης και τα μεταβλητά συμπτώματα επιτρέπουν την αποφυγή της ανίχνευσης του.
Στο σενάριο 3, μετά το μεγάλο ξέσπασμα, η νόσος θα εγκατασταθεί σε μακροπρόθεσμο, σχετικά σταθερό επίπεδο, παρόμοιο με την ευλογιά ή την ανεμοβλογιά.
Μέσω των γεννήσεων ή της μετανάστευσης ο ιός θα συνεχίσει να πλήττει τους ευάλωτους συμπολίτες μας και μπορεί να χρειαστούν μαζικά προγράμματα εμβολιασμού για την εκρίζωση του. Η σχετικά χαμηλή μεταδοτικότητα της ευλογιάς των πιθήκων σημαίνει ότι τέτοια προγράμματα είναι πιθανό να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά.
Σενάριο 4:Επαναλαμβανόμενες επιδημίες
Η τρέχουσα επιδημία μπορεί να είναι η πρώτη περίπτωση μιας σειράς εξάρσεων. Μακροπρόθεσμα (σενάριο 4), θα πρέπει να περιμένουμε μια επιστροφή της ευλογιάς των πιθήκων που προκαλείται από μελλοντικά «ζωονοσογόνα γεγονότα» όπου η ασθένεια μεταπηδά από τα ζώα-ξενιστές στους ανθρώπους. Καθώς η διασταυρούμενη ανοσία από τα εμβόλια θα μειώνεται, οι επιδημίες μπορεί να γίνουν ακόμη πιο σοβαρές
Λίγα είναι γνωστά για τη δυνατότητα μετάλλαξης του ιού της ευλογιάς των πιθήκων. Ωστόσο, υπάρχει πιθανότητα να εξελιχθεί σε ένα ταχέος εξαπλούμενο στέλεχος.
Υπάρχουν εμβόλια για την ευλογιά των πιθήκων και είναι περίπου 85% αποτελεσματικά. Αν και επί του παρόντος δεν υπάρχουν αρκετές δόσεις για να εμβολιαστούν όλοι, δεν υπάρχει ανάγκη για ένα πρόγραμμα μαζικού εμβολιασμού δεδομένης της χαμηλής μεταδοτικότητας της ευλογιάς των πιθήκων. Αντίθετα, θα πρέπει να γίνονται τα εμβόλια σε όσους κινδυνεύουν περισσότερο, συμπεριλαμβανομένων των κοινοτήτων στην Αφρική που έρχονται περισσότερο σε επαφή με τα άγρια ζώα που μεταφέρουν τον ιό.
